سیمای نماز جماعت در روایات

صف اول نماز جماعت

قال علی (علیه السلام): افضل الصفوف اولها و هو صف الملائکه و أفضل المقدم میامن الام.(1)
بهترین صفهای نماز جماعت، صف اول است که صف ملائکه است و بهترین جای صف اول، سمت راست امام است.
در حدیثی می خوانیم که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تأکید فراوانی در زمینه شرکت در صف اول نماز جماعت فرمود، و گفت: خداوند و فرشتگان درود می فرستند بر آنهائی که پیشگامند در این صفوف و به دنبال این تأکید مردم برای شرکت در صف اول فشار آوردند، قبیله بنام بنی عذره بودند که خانه هایشان از مسجد دور بود گفتند ما خانه هایمان را می فروشیم و خانه هائی نزدیک مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خریداری می کنیم تا به صف اول برسیم، ایه «ولقد علمنا المستقدمین منکم و لقد علمنا المستئخرین» هجر، 24، «ما هم پیشینیان شما را دانستیم و هم متأخران را» نازل شد (و به آنها گوشزد کرد که خدا نیات شما را می داند حتی اگر در صف آخر قرار گیرید چون تصمیم بر این دارید که در صف اول باشید پاداش نیت خود را خواهید داشت. در تفسیر عیاشی از جابر از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده که در ذیل آیه «و لقد علمنا المستقدیمن منکم و لقد علمنا المستاخرین» فرموده: اینها مؤمنین از این امتند. و در تفسیر برهان از شیبانی – در کتاب نهج البیان – از صادق، جعفربن محمد (علیهما السلام) روایت کرده که فرمود: مستقدمین، اصحاب حسنات و مستاخرین اصحاب سیئات اند. (2)
قال ابوالحسن موسب بن جعفر علیه السلام: إن الصلاة فی الصف الاول کالجهاد فی سبیل الله عزوجل.
امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: نماز در صف اول جماعت همانند جهاد در راه خداوند متعال است. (3)
قال رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم: ان الله و ملائکته یصلون علی الذین یصلون الصوف الاول.
پیامب رخدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خدا و فرشتگانش بر کسانی که صفهای اول –نماز جماعت- را بهم پیوند می دهند، درود می فرستند. (4)
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: من صلی معهم فی الصف الاول کان کمن صلی خلف رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فی الصف الاول» هر کس در صف اول با آنان [اهل تسنن] نماز بخواند همانند کسی است که پشت سر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در صف اول نماز بخواند. (5)

اهمیت تنظیم صفهای نماز جماعت

مستحب است، امام در وسط صف بایستد و اهل علم و کمال تقوا در صف اول بایستند. مستحب است، صفهای جماعت منظم باشد و بین کسانی که در یک صف ایستادند فاصله نباشد.
قال علی (علیه السلام): سدوا فرج الصفوف. و من استطاع ان یتم الصف الاول او الذی یلیه فلیفعل ذلک احب الی نبیکم. و تموا لصفوف، فان الله و ملائکته یصلون علی الذین یتمون الصفوف. (6)
صفوف خالی نماز جماعت را پر کنید. و هر کسی که قدرت دارد صف اول را کامل کند یا پهلوی صف اول را پر کند، این کار را انجام دهد. به درستی که این کار نزد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) پسندیده است. و صفهای نماز جماعت را کامل کنید، به درستی که خدا و ملائکه درود می فرستند بر آنان که صفوف را تکمیل کنند.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): استووا تستوقلوبکم و تماسوا تراحموا.
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: صفهای نماز جماعت را هماهنگ و تنظیم نمائید تا دلهایتان متعادل شود و شانه ها در تماس با هم باشد، تا مهربانی افزوده شود. (7)
خداوند عزوجل در سوره مبارکه صف می فرماید: إن الله یحب الذین یقتلون فی سبیله صفا کأنهم بنیان مرصوص. محققا خدا دوست می دارد کسانی را که در راه او به صف کارزار می ایستند تو گویی بنیانی ساخته شده از قلعند.
خداوند در این آیه خشنودی خود را از جهاد گران و در بعد کلی، در عبادت بندگان اینگونه بیان می دارد که خداوند دوست دارد بندگانش منظم و استوار در راه حق گام نهند و گویی آنها دارای اساسی محکم و سخت می باشند. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: المؤمن کالجبل الراسخ لا تحرکه العواصف؛ مؤمن مانند کوهی استوار و برافراشته است که بادها و طوفانها نتوانند او را از جای خود به حرکت در آورند. حال نماز جماعت که نماد توحید و یکپارچگی نفوس مسلمین است از جایگاهی رفیع برخوردار است که خدا محبت خویش را شامل کسانی می کند که اینان در صف اول جهاد گر می باشند و در زمره السابقون جای دارند؛ نه کسانی که و من الناس من یعبد الله علی حرف، اینان در کناره ها و حاشیه ها از خدا یاد می کنند.

سفارش به خواندن نماز صبح به جماعت

قال علی (علیه السلام): من صلی الفجر فی جماعه رفعت صلوته فی الصلوه الابرار و کتب یومئذ فی وفد المتقین. (8)
کسی که نماز صبح را به جماعت بخواند، نمازش در میان نیکان بالا برده می شود و آن روز «نام او» در جرگه پارسایان نوشته شود. روایت است که شبی، علی (علیه السلام) تا سحر به عبادت مشغول بود. چون صبح شد، نماز صبح را به تنهائی خواند و استراحت کرد.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که آن حضرت را در جماعت صبح ندید، به خانه او رفت. حضرت فاطمه (علیه السلام) از شب زنده داری علی (علیه السلام) و عذر او از نیامدن به مسجد سخن گفت. پیامبر فرمود: پاداشی که بخاطر شرکت نکردن در نماز جماعت صبح، از دست علی (علیه السلام) رفت، بیش از پاداش عبادت تمام شب است. (9) رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: لان اصلی الصبح فی جماعه احب الی من ان اصلی لیلتی حتی اصبح. (10)
اگر نماز صبح را به جماعت بخوانم، در نظرم محبوب تر از عبادت و شب زنده داری تا صبح است.
فرمودند: «لیس صلاه اثقل علی المنافقین من صلاة الفجر و العشاء و لو یعلمون ما فیهما لأتوهما و لو حبوأ» هیچ نمازی بر منافقین مانند نماز صبح و عشاء سخت نیست و اگر می دانستند چه أجر و ثوابی در آن دو است به نماز حاضر می شدند اگر چه بطور خزیدن باشد.

مدت زمان نمازجماعت

امام جماعت، باید مراعات ضعیف ترین افراد را بکند و نماز را طول ندهد. (11)
قال علی (علیه السلام): و اذا قمت فی صلوتک للناس، فلا تک منفرا و لا مضیعا. فان فی الناس من به العله و له الحاجه. (12)
و هنگامی که به نماز جماعت برای مردم می ایستی، باید نمازت نه نفرت آور و نه تضییع کننده باشد. (نه آنقدر آن را طول بده که موجب تنفر مأمومین شود و نه آنقدر سریع که نماز را ضایع کنی) چرا که در بین مردمی که با تو به نماز ایستاده اند، هم بیمار وجود دارد و هم افراد حاجتمند هست.
گاه در حالی که حضرت در سجده بودند امام حسن و امام حسین – علیهماالسلام- بر پشت می نشستند و حضرتش آن قدر سجده را طولانی می کردند که مردم گمان می کردند در این زمان وحی بر پیامبر نازل شده، و یا حادثه ای برای آن جناب اتفاق افتاده است.
گاه نیز اتفاق می افتاد که نماز را زودتر از حد معمول به اتمام می رساندند و وقتی از حضرت علت امر را جویا شدند فرمود:
مگر صدای گریه کودک را نشنیدید؟ (13)

رعایت حال نمازگزاران در نماز جماعت

قال علی (علیه السلام): و قد سئلت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) حین وجهنی الی الیمن کیف اصلی بهم؟ فقال صل بهم کصلوه اضعفهم و کن بالمؤمنین رحیما. (14)
هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مرا به سوی یمن می فرستاد، از ایشان پرسیدم: چگونه با آنان نماز بخوانم؟ آن حضرت فرمود؟ نمازی بخوان همچون نمازی که ناتوان ترین آنها می خواند و نسبت به مؤمنان رحیم و مهربان باش.
قال علی (علیه السلام): آخر ما فارقت علیه حبیب قلبی اءن قال: یا علی! اذا صلیت فصل صلوة اءضعف من خلفک و لا تتخذن مؤذنا یاءخذ علی اءذانه اءجرا.(15)
آخرین لحظه ای که از محبوب دلم حضرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جدا شدم، به من فرمود: یا علی! چون با مردم نماز خواندی، نماز ناتوان تری کسی را که پشت سرت قرار گرفته بجای آور. و مؤذنی را که برای اذان گفتن مزد دریافت کند به کار اذان مگمار.
قال علی(علیه السلام): و صلوا بهم صلوه أضعفهم و لا تکنوا فتانین. (16)
و با مردم همانند ناتوان ترین آنان نماز بگزارید. (با طول دادن آن موجبات زحمت آنان را فراهم نیاورید) و سبب فتنه و فساد نباشد.

مواظبت بر نماز جماعت

قال علی (علیه السلام): مروه الحضر قراءه القران و مجالسه العلما و النظر فی الفقه و المحافظه علی الصلوه فی الجماعات. (17)
جوانمردی در هنگام حضور در وطن شامل تلاوت قرآن و هم نشینی با علماء و نگریستن در احکام دین و مواظبت بر نماز خواندن در جماعتها است.
نماز جماعت مزیت مهمی در جامعه اسلامی دارد، و نباید در ادای ان تعاون و تساهل و کسالت ورزید، و چنانکه از احادیث زیر واضح است عدم حضور جماعت باعث عدم قبول نماز او می شود، و معلوم است کسیکه نماز او کامل نیست به بقیه اعمال و کردار او نگاه نمی شود.
عبدالله بن عباس روایت می کند که رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «من سمع المنادی فلم یمنعه من اتباعه عذر – قالوا: و ما العذر؟ - قال خوف او مرض لم تقبل منه الصلاة التی صلی» (18)
کسیکه أذان را شنید و در إجابت کردن آن عذری او را منع نکرد، گفتند عذر مانند چه؟ فرمود: مانند ترس از دشمن، و یا مرض؛ نماز او قبول نمی شود.
یعنی نماز که در خانه می خواند از او قبلو نمی شود.
همچنین در حدیث دیگری روایت می کند که آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «من سمع النداء فلم یأته فلا صلاة له إلا من عذر» (19)
کسیکه أذان را بشنود ولی به نماز جماعت حضور نیابد نماز از او قبول نمی شود، مگر اینکه عذر داشته باشد.
و از أبی الدرداء (رض) روایت است که فرمود از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که می فرمود:
«ما من ثلاثه فی قریه و لا فی بدو لا تقام فیهم الصلاه الا قداستحوذ علیهم الشیطان فعلیکم بالجماعه فانما یاکل الذنب من الغنم القاصیه» (20)
هر سه نفری که در قریه و یا بادیه نشینی باشند و نماز جماعت را بر پا نکنند، کسانی هستند که شیطان بر دل آنان سخت احاطه کرده، پس بر شماست که به جماعت حاضر شوید، زیرا گرگ همیشه گوسفندی را که از چوپان دور شده می خورد.

امام جماعت برترین افراد

قال علی (علیه السلام): ان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: پیشوای هر قوم کسی است که جلودار ایشان در حرکت به سوی خدا باشد. پس در نماز خود برترین تان را مقدم بدارید.(21)
قال علی (علیه السلام):
لا تقدموا سفهائکم فی صلوتکم و لا علی جنائز کم. فإنهم و فدکم الی ربکم. (22)
سفیهان و بی خردان را در نماز جماعت و نماز اموات خود امام قرار ندهید؛ زیرا آنها نخستین کسانی هستند که به پروردگارتان وارد می شوند.
قال علی (علیه السلام): قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): یؤمکم أقرئکم. و یؤذن لکم خیارکم (و فی حدیث أفصحکم).
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: (لازم است) آنکه قرائتش نیکوتر است امام جماعت شما باشد و خوبان شما مؤدن شما گردند. (و در حدیثی آمده است که فصیح ترین شما اذان بگوید.) (23)

محرومیت از امور اجتماعی

بلغه ان قوما لا یحضرون الصلوة فی المسجد. فخطب فقال: ان قوما لا یحضرون الصلوة معنا فی مساجدنا، فلا یواکلونا و لا یشاربونا و لا یشاورونا و لایناکحوا و لا یاءخذوا من فیئنا شیئا، او یحضروا معنا صلوتنا جماعه. (24)
به امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) خبر رسید که گروهی برای نماز در مسجد حاضر نمی شوند. حضرت خطبه ای خواند و در آن خطبه چنین فرمود: به درستی که گروهی برای نماز در مساجد ما حاضر نمی شوند. پس با ما هم، نه غذا بخورند، نه آب بیاشامند و نه مشورت کنند و نه از ما (زن) بگیرند و از غنائم ما چیزی اخذ نکنند، تا این که در نماز جماعت با ما حاضر شوند.

پي نوشت :

1- بحارالانوار ج88، ص 18.
2- تفسیر المیزان، ذیل آیه 24 سوره حجر.
3- وسائل الشیعه، ج5، ص 387.
4- کنزالعمال، ج7، ص 633.
5- من لا یحضره الفقیه، ج1، ص 375.
6- جامع احادیث الشیعه، ج6، ص 474.
7- کنزالعمال، ج7، ص 623.
8- دعائم الاسلام، ج1، ص 153.
9- سفینةالبحار، ج1، جماعت.
10- کنزالعمال، ج8، ص 22792.
11- من لا یحضره الفقیه، ج1، ص 381.
12- نهج البلاغه، نامه 52.
13- الفروع من الکافی، محمد بن یعقوب الکلینی، ج6، ص 48.
14- نهج البلاغه، نامه 52.
15- محجه البیضاء، ج2، ص 12.
16- نهج البلاغه، نامه 52.
17- بحارالانوار} ج88، ص 10.
18- سنن أبی داود، ج1، ص 164.
19 وسائل الشیعه، ج55، ص 375.
20صحیح سنن النسائی حدیث 8461/ 281.
21 دعائم الاسلام، ج1، ص 151.
22 صحیح سنن النسائی حدیث 8461/ 281.
23- دعائم الاسلام، ج1، ص 151.
24- دعائم الاسلام، ج1، ص 151.
25- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الخلاف ص 210 و من لا یحضره الفقیه حدیث 880.

---

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله